Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleşen bir düzen değildir. Haklar, toplum içre insanların filvaki nasıl davrandıklarını değil, nasıl davranmaları icap ettiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak karınin vardır. Hak kıymeti nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene koyuvermek, toplumsal yaşamın gerçekleşmesini yağdırmak lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin alınsına onaylama edilmesi ve uyulması müstelzim, pekâlâ yakınlarında kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle toplum içre insanların davranış ve davranışlarının hukuk kurallarına uymaması, her saat mümkündür. “İşte hukuk, âdem evladı davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir mekanizma, bir bütündür.” İnsan-âdem evladı, âdem evladı-doğa ilişkilerinin insanlığın eş çıkarı ve huzuru karınin evrensel ilkelerle güvence altına hileınmasıdır. Haklar, âdemiyet seviyesi karınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birbir hayli rey ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, toplum sözleşmesi, doğa ve insanlar olarak belirten inançlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun eş iyiliğini yağdırmak için konulan ve hep gücüyle desteklenen kaide, doğru ve kanunların bütünüdür. Henüz yaygın bir tanımıyla hukuk, adalete yönelmiş toplumsal yaşlakin düzenidir. Haklar Kelime Medlulı Haklar kelimesi Arabi “doğru” kökünden gelir ve doğru kelimesinin çoğcelil olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “doğru” kelimesinin çoğcelil “ah’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na bakarak hukuk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım zorlaü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun dışında hukukun “haklar” fehvaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet fehvaında da kullanılır. Yol Medlulı Haklar dönemden döneme değiştiği karınin hala doyurucu bir tanım dokumalamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok onaylama edilen tanımı ise: “Makul bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) ilgilanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak hukuk, kendi içre baz olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri iş düzlük kısmına Özel Haklar, eşhas ile mevki yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Haklar, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna bedel Kanunuesasi Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku hep hukukunun mirlıca zir dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku özge toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mevki aracılığıyla güvenceye hileınmış ve cebri yapmış oldurımlara sahip olmasıdır. Haklar kuralları âdem evladı davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun porte yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle analog nitelikteki umum durumlarda uygulanması sağlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar düzlükında yapmış oldurım hep gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek karınin kullanılır. Haklar düzenini sağlamayı ve korumayı lakinçlayan yapmış oldurımlar gene hukuk düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve manevi yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yapmış oldurımlar bu durumları kösteklemek karınin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapishane ve varlık cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, kelepir metres; mevhibe hukukunda mevhibe ve gümrüksüzçılık cezaları gibi çeşitli hukuk dallarında çeşitli yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; şuuri bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik değil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek yahut politik inançleri hukuk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali doğruluk olan hukuk, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş toplumsal bir yaşlakin düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbikî yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun toplumsal yaşamı düzenleyip insanların pasış ve güvenlik içre bir arada yaşamalarını sağlamaktır. 2. Ameliye Yarar (Sosyal İhtiyaçların Içinlanması) Hukukun tatbikî amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile toplum içre yaşayan insanların, birbirleri ile tasarlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanın dokumasından kaynaklanan gereksinimlerinı alınlamaya çhileışır. Haklar bu fonksiyonu ile doğum, izdivaç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek hukuk düzeni yaşamın baz gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın doğal dokumasına ve bundan ileri gelen gereksinimlerine akla yatkın yetişmek zorundadır. Haklar önemli ölçüde, kazançlı gerçeklere de merbutdır; kazançlı yoksulluklara uymalı ve onları alınlamalıdır. 3. Hak Haklar bu fonksiyonu ile belli bir organize altına aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir denklik düşüncesi olan doğruluk ölçüsüne vurarak hak kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En gücük tanımıyla doğruluk, “bir denklik düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yetişmek üzere dü çeşitli anlamda kullanılır. Hak gerçekte ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet fehvaında şahsi bir özelliği deyimler. Nefer her saat haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni özgülemek yolunda kesiksiz ve değişmez bir çaba gösterir. İşte bu davranış ve çabayı gösteren doğruluk, özne (süje) ile ilgili oluşundan ötürü öznel (sübjektif) doğruluk olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir doğruluk peritonı vardır. Nesnel doğruluk, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği ilişik biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte hukuk düzlükında hukuki porte olarak gır konusu olan doğruluk de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü hukuk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve rüşvetlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Toplum karınindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini karınaziz kurallar umumü olarak hukuk, bu değerlendirmelerde doğruluk ölçüsünü kullandığı ve istimal etmek durumunda bulunmuş olduğuna bakarak, adaletin sonunda, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında doğruluk acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan hukuk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü doğruluk peritonı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm hukuk sistemine ve sistemlerine egemen bulunan, nesnel ve salt bir porte niteliğindeki adalettir. Haklar bir toplum düzenini karınerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; icap bulunan düzeni beklemek, gerekse onu değiştirmeyi meşrulaştırmak karınin her saat adalete mirvurulur. Nesnel ve kanun üstü doğruluk hukukta alınmıza yerleşmiş hukuk düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim hukuk fehvaında hukuk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile doğruluk, bulunan hukuk düzenlerinin namına akla yatkın olup olmadığı açısından bir porte ve değerlendirme ölçüsü evet. Gine bu özelliği ile doğruluk, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun görüntülemek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve olumsuz alınlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon istikrar içre olduklarında, adil bir hukuk düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Uygun olarak tüm hukuk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak hukuk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal yaşlakin uyacak, hem de bu toplumsal yaşamın pasış içre sürebilmesi karınin bir düzen görünümünü sağlamaya çhileışacaktır.